Gezondheidsrisico's
Bijgewerkt op: 09 april 2025Het is aan te raden om alleen te zwemmen op officiële aangewezen zwemwaterlocaties omdat de overheid daar de waterkwaliteit en de fysieke veiligheid in de gaten houdt.
Het is aan te raden om alleen te zwemmen op officiële aangewezen zwemwaterlocaties omdat de overheid daar de waterkwaliteit en de fysieke veiligheid in de gaten houdt.
Zwemmen in oppervlaktewater is leuk, maar brengt ook bepaalde risico’s met zich mee. Dat kunnen fysieke risico’s zijn maar ook biologische risico’s. Biologische risico’s komen vooral voor als de temperatuur stijgt. Hierbij kun je denken aan algenbloei die gezondheidsklachten kan veroorzaken. Het zwemmen in oppervlaktewater is altijd op eigen risico. Daarom is het erg belangrijk iets te weten over de bedreigingen waarmee je in aanraking kunt komen.
In Nederland loopt het badseizoen van 1 mei tot 1 oktober. Tijdens het badseizoen worden de officieel aangewezen zwemplekken regelmatig onderzocht op verontreinigingen. Het meetpunt ligt op de plaats waar de meeste zwemmers worden verwacht óf waar het risico op verontreiniging het grootst is. Alle locaties worden minstens één keer per maand onderzocht en de locaties die een aanvaardbare of slechte zwemwaterkwaliteit hebben eens in de twee weken.
Ondanks deze controles vragen wij om jouw hulp. Mocht je gezondheidsklachten hebben die vermoedelijk zijn ontstaan na het zwemmen bij een officiële zwemlocatie, meld dit dan bij de provincie of omgevingsdienst waar de zwemlocatie onder valt. Kijk daarvoor op het zwemwaterbord ter plaatse, of op deze site bij de zwemwatertelefoon. Dit geldt ook voor officiële zwemlocaties waar al een waarschuwing of negatief zwemadvies geldt. Bronnen die tot gezondheidsklachten kunnen leiden kunnen kort, maar ook langdurig aanwezig zijn. Deze bronnen komen niet altijd naar voren tijdens het gebruikelijke onderzoek naar de waterkwaliteit. Daarom vragen we hulp van de baders zelf. Met jouw melding krijgen we een beter beeld van wat er aan de hand kan zijn en kunnen we een nader onderzoek instellen
Als u in aanraking komt met blauwalgen of als u die bij het zwemmen binnenkrijgt, kunt u last krijgen van irritaties aan uw ogen of huid. Andere klachten zijn hoofdpijn, maag- en darmklachten en in sommige gevallen zelfs grotere gezondheidsproblemen. Bent u in aanraking geweest met blauwalgen, spoelt u zich dan goed af onder de douche (douchen is altijd een goed idee na zwemmen in oppervlaktewater). Ook honden kunnen last krijgen van blauwalgen; laat uw hond daarom niet in water zwemmen wanneer daar blauwalgen zijn.
Blauwalgen zijn eigenlijk geen algen of wieren. Het zijn bacteriën. Een andere naam ervoor is cyanobacteriën. Ze leven van licht, koolstofdioxide en voedingsstoffen in het water. Als er veel voedingsstoffen in het water zitten en het warm is, kan dat een blauwalgenbloei veroorzaken. Tijdens een bloei kunnen de vele blauwalgen een drijflaag vormen. Omdat de onderkant van de drijflaag afsterft, komen gifstoffen (toxines) in het water terecht. Niet alle blauwalgen maken toxines aan. Als het water een vreemde kleur heeft of als er een stinkende laag met algenbrij op het water ligt, ga dan niet zwemmen en geef dit door aan de waterbeheerder.
Botulisme is een vorm van voedselvergiftiging, veroorzaakt door een bacterie die veel voorkomt in water met een laag zuurstofgehalte. Voor deze bacterie zijn temperaturen boven 20°C en een eiwitrijk milieu (bijvoorbeeld een dode vogel) ideale omstandigheden. De bacterie vermeerdert zich dan zeer snel en scheidt daarbij een giftige stof (botuline) af. Vooral watervogels en vissen worden hierdoor getroffen. Ze vertonen verlammingsverschijnselen en stikken uiteindelijk. Omdat botulisme zeer besmettelijk is voor dieren, is het van belang dat zieke en dode dieren zo snel mogelijk worden verwijderd.
Voor mensen vormt botulisme in zwemwater ook een gevaar. Niet zozeer vanwege de botuline, maar vanwege de kans op besmetting door allerlei andere ziekteverwekkers die in de rottende kadavers voorkomen. Ga daarom niet het water in op plaatsen waar dode dieren drijven en laat er ook geen kinderen spelen. Raak de zieke of dode dieren niet aan. Meld aan GGD, gemeente, beheerder of provincie dat u een dood dier heeft gezien.
In Nederland monitoren de waterschappen en Rijkswaterstaat de waterkwaliteit van het oppervlaktewater voor de Europese Kaderrichtlijn Water (hierna KRW). Deze waterbeheerders monitoren onder andere op 122 chemische stoffen die kunnen voorkomen in het oppervlaktewater.
Eerst het goede nieuws: de waterkwaliteit is op de meeste aangewezen zwemlocaties prima in orde. In het nieuws verschijnen af en toe berichten dat wateren nog niet voldoen aan de KRW-doelen of dat er een KRW-normoverschrijding is voor een bepaalde chemische stof in het water. Sommige mensen maken zich daarom zorgen om de aanwezigheid van chemische stoffen in het oppervlaktewater in relatie tot zwemmen.
De KRW-normen voor chemische stoffen zijn milieukwaliteitsnormen. Bij het afleiden van deze milieukwaliteitsnormen zijn de effecten op mens en het milieu onderzocht. De berekeningen voor de mens gaan uit van levenslange blootstelling van mensen aan het buitenmilieu. Bij zwemmen is geen sprake van levenslange blootstelling aan deze stoffen. Vandaar dat een eventuele KRW-normoverschrijding van een chemische stof in het oppervlaktewater niet direct een gevaar is voor de gezondheid van de mens.
Incidenteel kan sprake zijn van hoge KRW-normoverschrijdingen voor chemische stoffen. Denk bijvoorbeeld aan een illegale lozing van chemische stoffen. Als dit het geval is onderzoekt de waterbeheerder, samen met de provincie, of de aangetroffen concentratie in het water veilig is om hierin te zwemmen. Als het niet veilig is om op de aangewezen zwemlocatie te zwemmen dan worden maatregelen genomen, zoals het afgeven van een negatief zwemadvies of een zwemverbod. Voor alle aangewezen zwemlocaties in Nederland staat op www.zwemwater.nl en bij de zwemlocatie zelf of je er veilig kunt zwemmen.
Het is aan te raden om alleen te zwemmen op officieel aangewezen zwemwaterlocaties omdat we daar de waterkwaliteit en de fysieke veiligheid in de gaten houden. Het standaardadvies is om je goed af te spoelen als je uit het water komt en je handen te wassen voor je gaat eten.
De Japanse oester leeft op de bodem van de Noordzee, de Oosterschelde, het Veerse Meer en meer grote zoute wateren. Het schelpdier is vlijmscherp en als u ermee in aanraking komt, kunt u diepe vleeswonden oplopen die moeilijk zijn schoon te maken. Kijk daarom goed uit. Raadpleeg de huisarts indien u een wond oploopt. Op veel plaatsen waar de Japanse oesters voorkomen staan waarschuwingsborden. Het dragen van goede waterschoenen voorkomt wonden.
Een steek van een kwal is vergelijkbaar met het aanraken van een brandnetel. Het gevolg is een pijnlijk gevoel, jeuk en een rode huid. Het prikkende en stekende gevoel kan een uur aanhouden, de jeuk zeker 24 uur. Raadpleeg bij hevige jeuk of zwelling uw huisarts. Roep bij acute, ernstige allergische reacties zo spoedig mogelijk medische hulp in.
Kwallen komen ’s zomers in de kustwateren voor. Onder meer aflandige wind en voedselrijk water kunnen leiden tot enorme aantallen. De meeste kwallen kunnen geen kwaad. Er zijn echter kwallen die kunnen steken. Doorzichtige, kleurloze kwallen zonder lange losse tentakels zijn ongevaarlijk. Uitzondering hierop is de kruiskwal, deze is kleurloos met een kruis in het midden en veel tentakels aan de rand. Stekende kwallen zijn duidelijk gekleurd en hebben lange tentakels. Deze kwallen kunt u beter mijden, ook als ze aangespoeld zijn op het strand.
Misselijkheid, braken, koorts en diarree kunnen optreden na het inslikken van water. De verschijnselen duren over het algemeen enkele dagen tot hooguit een week. Mensen met een verminderd immuunsysteem kunnen blijvende klachten of ernstiger vormen van maag- en darmstoornissen oplopen.
Deze maag- en darmstoornissen komen meestal door een virus, een parasiet of een bacterie. Deze komen meestal niet van nature in het water voor maar komen in het water terecht via lozingen van rioolwater of mest, of van zwemmers zelf.
Jeuk, oorpijn, vochtafscheiding en tijdelijk gehoorverlies zijn de belangrijkste klachten die horen bij oorontsteking. Oorontsteking kan worden veroorzaakt door een bacterie die van nature in zowel zoet als zout water voorkomt. Als het lang achter elkaar warm weer is, wordt de kans op oorontsteking groter. Mensen die vaker oorklachten hebben, mensen met afweerstoornissen of suikerziekte lopen een groter risico.
Zwemmen op zwemlocaties met een PFAS-verontreiniging kan, in combinatie met de inname van PFAS uit andere bronnen, ervoor zorgen dat mensen te veel PFAS binnenkrijgen. Dat kan gevolgen hebben voor de gezondheid. Je krijgt niet direct gezondheidsklachten, maar PFAS kan wel effect hebben op het immuunsysteem, op de voortplanting en de ontwikkeling van het ongeboren kind. De gemeten hoeveelheid PFAS in bovenstaande zwemwateren is hoger dan de advieswaarde voor PFAS in zwemwater, zoals bepaald door het RIVM.
Vakantiepark de Betteld, Zelhem
Ook in andere zwemwateren kunnen PFAS en andere chemische stoffen voorkomen. Je kunt zelf een aantal dingen doen om de gezondheidsrisico’s te beperken.
PFAS vormt meestal geen gezondheidsrisico voor zwemmers als rekening wordt gehouden met een paar dingen.
PFAS komen overal in onze leefomgeving voor. In ons voedsel, ons drinkwater, de lucht en ook in het water waarin wij zwemmen. Volgens het RIVM krijgen Nederlanders te veel PFAS binnen, dus elk beetje extra is ongewenst. Dat betekent niet dat zwemmen gevaarlijk is. PFAS komen in het menselijk lichaam door het in te slikken, in te ademen of via opname door de huid. Het grootste gedeelte krijgen we binnen via ons eten en drinken. Bij het zwemmen krijg je PFAS voornamelijk binnen door het water dat je inslikt. De PFAS, maar ook andere chemische stoffen, bacteriën en virussen, in het water zitten na het zwemmen ook in kleine hoeveelheden op je huid. Douchen na zwemmen in open water is altijd een goed idee of was in ieder geval de handen voordat je iets eet.
PFAS hechten, net als sommige andere chemische stoffen, virussen en bacteriën, goed aan (zee)schuim. Probeer dus te voorkomen dat je (zee)schuim binnen krijgt en laat kinderen en huisdieren er niet in spelen.
Zeeschuim vormt zich van nature wanneer algen in zee afsterven en het kan ook ontstaan door vervuiling in het water. Met name wanneer sprake is van wind, kan bij de juiste omstandigheden veel zeeschuim gevormd worden. Zeeschuim bestaat voornamelijk uit eiwitten. Wetenschappelijke studies tonen aan dat PFAS zich concentreert in het zeeschuim, waardoor zeeschuim veel meer PFAS bevat dan zeewater. Ook andere chemische stoffen, bacteriën en virussen kunnen zich hechten aan het zeeschuim. Dus zeeschuim mag er leuk uit zien, het is eigenlijk een vies goedje.
PFAS is een verzamelnaam en staat voor per- en polyfluoralkylstoffen. Deze groep chemische stoffen is door mensen gemaakt en komt van nature niet voor in het milieu. PFAS hebben handige eigenschappen: ze zijn onder andere water-, vet- en vuilafstotend. Ze zitten in verschillende producten, waaronder smeermiddelen, voedselverpakkingsmaterialen, blusschuim, anti-aanbaklagen van pannen, kleding, textiel en cosmetica. Ook worden ze gebruikt in verschillende industriële en agrarische toepassingen en processen. Van een aantal PFAS is bekend dat ze ongewenste eigenschappen hebben.
Mensen kunnen in contact komen met een stof door inademen, huidcontact en inslikken. Dit heet de blootstelling aan een stof. De hoeveelheid die iemand inademt, aanraakt of inslikt, en hoe vaak of hoe lang dit contact duurt, bepaalt de blootstelling en daarmee het risico op schadelijke gezondheidseffecten.
Het RIVM heeft gezondheidskundige advieswaarden opgesteld voor zwemwater. Deze waarden geven aan hoeveel PFAS in water mogen zitten zonder dat er nadelige gezondheidsrisico’s zijn voor zwemmers. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen zwembadwater en oppervlaktewater. Voor het beoordelen van het risico kunnen de PFAS-gehalten die gemeten worden in het water worden vergeleken met deze advieswaarden.
PFAS zijn chemische stoffen die door de mens zijn gemaakt. In het water zit vrijwel altijd een mengsel van verschillende van deze stoffen. Het RIVM heeft daarom een methode ontwikkeld om verschillende soorten PFAS met elkaar te kunnen vergelijken en de totale hoeveelheid op te tellen. Deze methode is gebruikt om de nieuwe advieswaarden voor zwemwater te bepalen.
Een groot deel van de Nederlandse bevolking krijgt al meer PFAS binnen via voedsel en drinkwater dan wenselijk. Omdat PFAS ook in zwemwater zit, leidt zwemmen dus tot extra blootstelling aan PFAS. Om rekening te houden met deze bron van blootstelling is bij de afleiding van de advieswaarden uitgegaan dat de inname van PFAS via zwemmen maximaal 20% van de gezondheidskundige grenswaarde (of TDI) mag zijn.
Er zijn advieswaarden voor PFAS in zwemwater berekend voor verschillende groepen zwemmers (kinderen, volwassen mannen en volwassen vrouwen). Hierbij is rekening gehouden met hun karakteristieken, zoals lichaamsgewicht, hoeveel water ze inslikken en hoe vaak ze zwemmen. Voor het beoordelen van de metingen van PFAS in zwemwater wordt alleen rekening gehouden met de laagste berekende waarde. Dat is de strengste norm. Op deze manier wordt de grootst mogelijke en/of de meest gevoelige groep het beste beschermd.
Voor meer informatie over de advieswaarden voor PFAS in zwemwater:
Advieswaarden PFAS in zwemwater | RIVM
Op deze pagina van het RIVM staat veel informatie over de advieswaarden PFAS en links naar het onderliggende rapport van het RIVM.
Actuele informatie over PFAS:
Homepage PFAS op website RIVMDeze link opent in een nieuw tabblad
Op deze pagina van het RIVM staat veel informatie over PFAS in relatie tot gezondheid en milieu.
Bovenstaande afbeelding is ook beschikbaar in het Duits en Engels:
Infografik: PFAS – schwimmen im Meeresschaum auf DeutschDeze link opent in een nieuw tabblad(bijgewerkt op 11-03-2025)
Infographic: PFAS – swimming in sea foam in EnglishDeze link opent in een nieuw tabblad(bijgewerkt op 11-03-2025)
Wie besmet wordt met de ziekte van Weill krijgt binnen 5 tot 14 dagen te maken met plotseling opkomende, griepachtige verschijnselen. Daarbij hoort acute hoge koorts, die kan oplopen tot 40 °C.
Het is belangrijk zo snel mogelijk een dokter te raadplegen. Na een aantal dagen kunnen nieren en lever aangetast worden. Uiteindelijk kan geelzucht optreden. De ziekte van Weil wordt veroorzaakt door een bacterie die wordt verspreid via de urine van ratten. Besmetting kan zowel in zoet water als op de oever plaatsvinden via wondjes in de huid of via de slijmvliezen.
Zwemmersjeuk zijn bultjes die intens jeuken. Meestal verdwijnt die jeuk binnen 12 uur. Als u vaker zwemmersjeuk oploopt, kunt u ook hoofdpijn of koorts krijgen en kunnen de pijnlijk jeukende bultjes langer aanhouden. Na een paar dagen verdwijnt de huiduitslag. Bezoek uw huisarts in geval van twijfel of als de huid is opengekrabd. Spoelt u zich meteen na het zwemmen af onder de douche.
Zwemmersjeuk wordt veroorzaakt door larven die de huid binnendringen en daar afsterven. Deze larven zitten vaak in poelslakken en hechten zich normaal gesproken aan vogels. Ze leven in zoet water en zijn met het blote oog niet te zien.